Tüketim çılgınlığı, gereksinimden fazlasını süreklilik kazanmış biçimde tüketmek. 90’lı yılların başlarında Susam sokağındaki “Kurabiye Canavarı” misali… Giysi, beslenme, teknoloji, hoşluk, bilgi, zaman… her şeyi süratle tüketiyoruz… Daima isteyen, doyamayan biz ve çocuklarımız… Kara delik gibi… Ne atarsan yutan ve kaybolup giden… Güya hiç olmamış üzere, birden kaybolan…
Birazdan anlatacağım birtakım niçinlerle alma dürtümüz tetikleniyor ve rahatlamak için daha fazla alma, daha güzelini edinme tuzağına düşüp maddi kahırlar yaşıyoruz. Bu zahmetten kurtulmak için bir daha daha fazla alma ve daha uygununu edinmenin peşine düşüyoruz. Bir kısır döngünün ortasında buluyoruz kendimizi. Sonuç: Anlık memnunluk peşinde koşarken, bir türlü karşılanamayan gereksinimler ortasında kıvrandığımız tüketim çılgınlığı…
Tüketmenin önüne geçemeyiz, bu bir gereksinimdir. Hepimiz tüketiciyiz. Lakin neyi, ne kadar tüketmeye muhtaçlık vardır sorusu değerli. Gerçek gereksinimlere dair bir tüketim mi yoksa reklamın, modanın, küresel kapitalist nizamın dayattığı tüketim alışkanlıklarını mı benimseyeceğiz? Kıymetli olan bu sorunun yanıtına ulaşmak.
niçinleri neler?
şahsi, toplumsal, çevresel niçinleri var. Aslında bireye nazaran niçinler farklılaşmakla birlikte, ben genel olarak bakıp karşılık vermeye çalışacağım. şahsi niçinler; doğuştan getirdiğimiz mizaç özellikleri, çocukluk çağı yaşantıları ve öğrenmeleri, ebeveynlerin tüketim alışkanlıkları, gereksinimlerin epey karşılanması ya da karşılanmaması sonucunda mahrumluk, duygusal açlık, şimdiki vakitte da gereksinimlerin giderilip giderilmemesi üzere niçinler.
Öncelikle insanoğlunun küçük yaşlarına bakalım: 2-3 yaş devri, “benim” vakit içinderıdır. Gördüğü her şeye “benim” der. Her şeye “hayır” der. 7 yaşa kadar ben merkezci dönemdedir. Empati kuramaz, bir ötekini düşünemez, önemseyemez, yalnızca kendi istek ve muhtaçlıkları vardır. Bir şey ister, alınır, çabucak akabinde diğerini ister. Benim çocuğum fazlaca doyumsuz, ya da maymun iştahlı diye anlatır ebeveynler. bu vakitte fizyolojik, toplumsal, duygusal muhtaçlıklarının fazla fazla karşılanması ya da ihmal edilerek/baskı uygulanarak karşılanmaması ileriki yaşlarda bu devrin telafisi için bencilce daima şeye sahip olmak ister. Ya da tam zıddı gereksinimlerinden vazgeçer. Bizim mevzumuz, her şeye sahip olmak isteyen kesim şüphesiz. Her yaş periyodunun muhakkak başlı gereksinimleri var. Bunlar giderilmediğinde bir daha sonraki periyoda karşılanması gereken gereksinimler olarak aktarılırlar. daha sonra ergenlik periyodu.. Çok kıymetli bir periyottur. Kişiselleşme, kendi başına karar verebilme, problemlerinin üstesinden gelme, özerklik, sorun çözebilme, toplumsallaşma vb.. bir sürü muhtaçlığını gidermek zorundadır. Ben tüketime düşkün, aç ya da bağımlı yetişkinlerin bu devirlerinin sağlıklı bir biçimde geçirilmediğini düşünüyorum. Yani en kıymetli niye neymiş? Çocukluk ve ergenlik periyodu muhtaçlıklarının sağlıklı bir biçimde karşılanmaması.
Pekala şu anki gereksinimlerimiz neler?
Fizyolojik gereksinimler (Yeme, içme, cinsellik, sıhhat vb), iş, aile, toplumsal ömür, sevme-sevilme ve ilişkin olma gereksinimi, saygınlık ihtiyacı… bu gereksinimlerin gereğince giderilmemesi şahısta yoksunluğa niye oluyor. Hele ki çocukluk ve ergenlik devri gereksinimleri karşılanmamışsa, durum daha da vahim bir hal alıyor. Bu yoksunluğun giderilmesi, kimi vakit uygun olmayan yollarla gerçekleştirilebiliyor. Bağımlılık bu yollardan biri. Tüketimin gerçekte muhtaçlık duyulandan fazla gerçekleştirilmesi, yalnızca tüketmek için bunun yapılması ve bunun süreklilik kazanması da tüketim bağımlılığı. Bu da bir bozukluk düzebir daha ulaşabilmekte. Maddi zorluklara niye oluyor ve iş/aile/sosyal hayatta problemlere yol açıyorsa artık bir bozukluktan kelam edebiliriz.
Başka taraftan bir kadro politik ve sosyo-ekonomik niçinler var. 1980’ler daha sonrasında üretim yerine tüketim toplumuna geçiş yaşandı. süratle gelişen teknolojinin süratle gelişmesi, pazarlamanın ve reklamcılığın inanılmaz boyutlarda profesyonelleşmesi, tam da biraz evvel bahsetmiş olduğumiz niçinlerle dezavantajlı olan şahıslar bundan daha fazla etkilendi. İnsanların yaradılışı gereği alma, sahip olma gereksinimi bir nevi kullanıldı ve kullanılmaya devam ediyor. Eserlerin çeşitliliğinin inanılmaz artışı. Bir kazak aldığında daha hoş ve cazibeli olanlarının gözümüze sokulması… O daha hoş ve cazip olana da sahip olma dürtüsü.. Bağlantı dalı ve teknoloji ilerledikçe, satışların artması maksatları doğrultusunda, topluma daima tüketim duygusu aşılanmaya çalışılmaktadır.
Öbür toplumsal ve çevresel etkenler:
Her mevzuda, alanda olduğu üzere alışveriş yapma ile ilgili de hudutlara muhtaçlık vardır. Hem kendimize, hem çocuklarımıza.. Bunun için de evvela, ne yaptığımızın, bunun neye yol açtığının farkında olup, bu durumu değiştirmeye niyet etmek gerekiyor. Bu denetimsizce alışverişin avantajları ne? Dezavantajları ne? Gelecekteki avantaj ve dezavantajları ne? Yani kısa ve uzun vadedeki değerlendirmeyi şuurlu bir biçimde ailecek yapmak gerekiyor. Sınırlama koymaya karar verince de yapılabilecekler şunlar olabilir:
Birazdan anlatacağım birtakım niçinlerle alma dürtümüz tetikleniyor ve rahatlamak için daha fazla alma, daha güzelini edinme tuzağına düşüp maddi kahırlar yaşıyoruz. Bu zahmetten kurtulmak için bir daha daha fazla alma ve daha uygununu edinmenin peşine düşüyoruz. Bir kısır döngünün ortasında buluyoruz kendimizi. Sonuç: Anlık memnunluk peşinde koşarken, bir türlü karşılanamayan gereksinimler ortasında kıvrandığımız tüketim çılgınlığı…
Tüketmenin önüne geçemeyiz, bu bir gereksinimdir. Hepimiz tüketiciyiz. Lakin neyi, ne kadar tüketmeye muhtaçlık vardır sorusu değerli. Gerçek gereksinimlere dair bir tüketim mi yoksa reklamın, modanın, küresel kapitalist nizamın dayattığı tüketim alışkanlıklarını mı benimseyeceğiz? Kıymetli olan bu sorunun yanıtına ulaşmak.
niçinleri neler?
şahsi, toplumsal, çevresel niçinleri var. Aslında bireye nazaran niçinler farklılaşmakla birlikte, ben genel olarak bakıp karşılık vermeye çalışacağım. şahsi niçinler; doğuştan getirdiğimiz mizaç özellikleri, çocukluk çağı yaşantıları ve öğrenmeleri, ebeveynlerin tüketim alışkanlıkları, gereksinimlerin epey karşılanması ya da karşılanmaması sonucunda mahrumluk, duygusal açlık, şimdiki vakitte da gereksinimlerin giderilip giderilmemesi üzere niçinler.
Öncelikle insanoğlunun küçük yaşlarına bakalım: 2-3 yaş devri, “benim” vakit içinderıdır. Gördüğü her şeye “benim” der. Her şeye “hayır” der. 7 yaşa kadar ben merkezci dönemdedir. Empati kuramaz, bir ötekini düşünemez, önemseyemez, yalnızca kendi istek ve muhtaçlıkları vardır. Bir şey ister, alınır, çabucak akabinde diğerini ister. Benim çocuğum fazlaca doyumsuz, ya da maymun iştahlı diye anlatır ebeveynler. bu vakitte fizyolojik, toplumsal, duygusal muhtaçlıklarının fazla fazla karşılanması ya da ihmal edilerek/baskı uygulanarak karşılanmaması ileriki yaşlarda bu devrin telafisi için bencilce daima şeye sahip olmak ister. Ya da tam zıddı gereksinimlerinden vazgeçer. Bizim mevzumuz, her şeye sahip olmak isteyen kesim şüphesiz. Her yaş periyodunun muhakkak başlı gereksinimleri var. Bunlar giderilmediğinde bir daha sonraki periyoda karşılanması gereken gereksinimler olarak aktarılırlar. daha sonra ergenlik periyodu.. Çok kıymetli bir periyottur. Kişiselleşme, kendi başına karar verebilme, problemlerinin üstesinden gelme, özerklik, sorun çözebilme, toplumsallaşma vb.. bir sürü muhtaçlığını gidermek zorundadır. Ben tüketime düşkün, aç ya da bağımlı yetişkinlerin bu devirlerinin sağlıklı bir biçimde geçirilmediğini düşünüyorum. Yani en kıymetli niye neymiş? Çocukluk ve ergenlik periyodu muhtaçlıklarının sağlıklı bir biçimde karşılanmaması.
Pekala şu anki gereksinimlerimiz neler?
Fizyolojik gereksinimler (Yeme, içme, cinsellik, sıhhat vb), iş, aile, toplumsal ömür, sevme-sevilme ve ilişkin olma gereksinimi, saygınlık ihtiyacı… bu gereksinimlerin gereğince giderilmemesi şahısta yoksunluğa niye oluyor. Hele ki çocukluk ve ergenlik devri gereksinimleri karşılanmamışsa, durum daha da vahim bir hal alıyor. Bu yoksunluğun giderilmesi, kimi vakit uygun olmayan yollarla gerçekleştirilebiliyor. Bağımlılık bu yollardan biri. Tüketimin gerçekte muhtaçlık duyulandan fazla gerçekleştirilmesi, yalnızca tüketmek için bunun yapılması ve bunun süreklilik kazanması da tüketim bağımlılığı. Bu da bir bozukluk düzebir daha ulaşabilmekte. Maddi zorluklara niye oluyor ve iş/aile/sosyal hayatta problemlere yol açıyorsa artık bir bozukluktan kelam edebiliriz.
Başka taraftan bir kadro politik ve sosyo-ekonomik niçinler var. 1980’ler daha sonrasında üretim yerine tüketim toplumuna geçiş yaşandı. süratle gelişen teknolojinin süratle gelişmesi, pazarlamanın ve reklamcılığın inanılmaz boyutlarda profesyonelleşmesi, tam da biraz evvel bahsetmiş olduğumiz niçinlerle dezavantajlı olan şahıslar bundan daha fazla etkilendi. İnsanların yaradılışı gereği alma, sahip olma gereksinimi bir nevi kullanıldı ve kullanılmaya devam ediyor. Eserlerin çeşitliliğinin inanılmaz artışı. Bir kazak aldığında daha hoş ve cazibeli olanlarının gözümüze sokulması… O daha hoş ve cazip olana da sahip olma dürtüsü.. Bağlantı dalı ve teknoloji ilerledikçe, satışların artması maksatları doğrultusunda, topluma daima tüketim duygusu aşılanmaya çalışılmaktadır.
Öbür toplumsal ve çevresel etkenler:
Bir ötekinin sahip olduklarını görüp özenmek, üstündeki kıyafet, aldığı otomobil, yaşadığı ev… Kendi maddi imkanlarını değerlendirmeden gerçek mutluluğun bunlara sahip olmak olduğunu sanmak ve sahip olmaya çalışmak,
Girdiği toplumsal ortamların gerektirdiği, özendirdiği biçimde giysi, gezme, yeme, içme alışkanlıklarına sahip olmaya çalışmak, yoksa kendini yetersiz ve kıymetsiz hissetmek,
Hoşluğa, dış görünüşe verilen artan ehemmiyetin sonucunda bir türlü kendisiyle barışamayıp daima değişiklikler yapmaya çalışmak,
Çocukların ya da gençlerin bir kümeye ilişkin olma uğraşları, takip ettikleri fenomenler, sanatkarların ömürlerine özenmeleri,
Tv ya da toplumsal medyada güya herkes o denli yaşıyormuş üzere abartılı-heybetli hayatlar,
Firmaların mamüllerini daha âlâ pazarlayabilmek için daima yenilikler yapmaları,
Şahısların muhtaçlıklarını ve isteklerini hayli yeterli takip edip eserlerde de bu türlü değişiklikler yapmaları,
Reklamlarda tüketiciyi çekecek, eseri gereksinim değilse bile istenecek hale getiren taktikler uygulamaları, kısıtlı indirim günleri, sepete ekleyince 10 dk ortasında sepetten düşme riski, satın alma yarışı
Alışverişin akabinde gelen indirim iletileri, toplumsal medyanın reklam için epey güzel kullanılması
Genel muhtaçlığa göre süratlice eser ortaya çıkarılarak hizmete sunulması (maske mesela)
Ruhsal yollar ile uygulanan subnimal bildiriler,
İnternet alışverişinin sağladığı sürat ve konfor,
Alışverişte nakit para kullanması gerektirmeyen kredi kartlarının kullanması,
Bankaların basitçe kredi imkanı sunması,
Kargo ile ayağına kadar hizmetin zahmetsizce gelmesi
Boş vakit içinderda gezme hedefli tercih edilen alışveriş merkezlerinin sayısının süratle artması,
Her mevzuda, alanda olduğu üzere alışveriş yapma ile ilgili de hudutlara muhtaçlık vardır. Hem kendimize, hem çocuklarımıza.. Bunun için de evvela, ne yaptığımızın, bunun neye yol açtığının farkında olup, bu durumu değiştirmeye niyet etmek gerekiyor. Bu denetimsizce alışverişin avantajları ne? Dezavantajları ne? Gelecekteki avantaj ve dezavantajları ne? Yani kısa ve uzun vadedeki değerlendirmeyi şuurlu bir biçimde ailecek yapmak gerekiyor. Sınırlama koymaya karar verince de yapılabilecekler şunlar olabilir:
Aile ortasında bütçe planları yapmak, konut iktisadı kavramını çocuklara da aşılamak son derece kıymetlidir.
Gereksinim listeleri belirlemek ve çocukları da dahil ederek öncelikli muhtaçlıkları, alışveriş vakit içinderını planlamak,
Aylık ödemeleri zarflara ayırmak, elde kalanı kullanmak,
Telefonda eliniz çoğunlukla alışverişle ilgili aplikasyonlara gidiyorsa, tahminen bir belgeye koymak, tahminen bir süreliğine silmek..
Çocuklara denetimli ve muhakkak düzeyde harçlıklar vermek, çocuklara kredi kartı vermemek, yetişkinlerin de kredi kartı limitlerinin sonlu olması
Reklam izlemekten kaçınmak, bilhassa çocuklarımızı uzak tutmak
Alışverişe maksat için yönelmek, muhtaçlık doğrultusundan alışveriş yapmak, alışveriş merkezlerinde uzun vakit geçirmemek, alışverişi toplumsal planların en sonunda planlayıp, kısa vakit ayırmak, muhtaçlık dışı tüketim davranışlarını azaltmak,
Toplumsal hayatta ailece, alışveriş merkezi seyahatleri yerine tabiatta vakit geçirmeyi tercih etmek, sosyal-kültürel aktiviteler yapmak,
Çocuk ve gençlerin internet kullanması takip altına almak,
Şöyle bir durup nereye koşuyorum, neyin peşindeyim, ne yapıyorum demek gerekiyor.. Sahiden yaşamak istediğim hayat bu mu? Daima edinip, sahip olup bir türlü tatmin olamayarak ölmek için mi bu dünyada konaklıyorum? Bir türlü niye gerçek memnunluk, huzur, tatmin sağlayamıyorum? Bu soruların yanıtını aramak gerekiyor.
Elini göğsüne koyup, bir nefes alıp, “nasılım? Gerçekte neye gereksinimim var?” Demek ve yavaşlamak değerli olacaktır… Yani memnunluğu dış kaynaklarda değil, iç kaynaklarda aramak.. Bunun keşfine çıkmak bizi gerçek tatmine ulaştırabilir… Yaşıyor olmamızın da bir manası olur bu biçimdece.