Osmanlı tabiplerinin, ruhsal problemleri olan hastaların şifâ bulmaları için uyguladıkları tedavilerden bir tanesi de müzik ile tedavidir. Müzik ile tedavi yolunu en çok uygulayan medeniyetler, Osmanlı ve Selçuklu’dur. Sultan İkinci Bayezid’in, Edirne’de, 1488 yılında yaptırdığı dârüşşifâ da hastalara su sesi ve müzik ile tedavi yapılmasını emrettiği bilinmektedir.
RUH sıhhati, bireyin kendisi ve etrafı ile ahenk ortasında olmasıdır. Ruh sıhhatinin bozulması ise, “biliş, his ve aksiyonlarda meydana gelen tutarsızlık, uyumsuzluk ve aşırılık durumu” olarak söz edilir.
Burada bahsedilen tutarsızlık, uyumsuzluk ve aşırılığın bir hastalık olarak kabul edilebilmesi için durumun daima olması, günlük hayatın işleyişini ve kişilerarası bağlantıları gözle görülür bir biçimde bozması gerekir. Kişinin etrafındaki beşerler ile daima tartışması üzere…
Örneğin aşırılık durumu, kişinin sevgisini ve öfkesini gösterirken hislerini azamî yaşamasıdır. Ya da tutarsızlık, mesela bir şahıstan bahsederken onu göklere çıkartıp biraz daha sonra yerin tabanına sokması üzere bir durumdur.
Ruhumuz da tıpkı vücudumuz üzere hastalanır ve düzgünleşir. Vücudun hastalanması nasıl olağan bir durum ise, ruhun hastalanması da olağandır. Ruh ve vücut bir bütündür ve istikrar içerisinde çalışır. İstikrar bozulmaya başlayınca, ruhsal ve fizikî hastalıklar baş gösterir.
“Sağlıklı olmak” deyince insanın aklına birinci gelen şey vücut sıhhatidir. “Ruh sağlığı” yahut “ruhsal bozukluk” denildiğinde ise insanın aklına “delilik” yahut “akıl hastalığı” tarifi geldiği için beşerler ruh sıhhati uzmanlarına başvurmaktan çekinmektedirler. Tansiyon hastalığı olan bir kimse hastalığını gizlemezken, tasa, depresyon, bipolar yahut bordeline hastalar, hastalıklarını gizliyorlar. Hasta olmayı kendi kabahatleri yahut bir eksiklikmiş üzere düşünüyorlar. Toplumdan dışlanacakları ve iş bulamayacakları fikri ile bu hastalıklarını toplumdan gizlemek zorunda olduklarını söylüyorlar.
Kalbinde sorun olan bir kimse çekinmeden doktora gidip yardım isteyebiliyor. Bu durum toplumda olağan bir durum olarak karşılanırken, ruhsal olarak külfet yaşayan bir kişinin bunu lisana getirmesi, yardım talep etmesi o kadar kolay olmuyor. Zira evvela kendisi bunun bir hastalık olduğunu kabul etmekte zorlanıyor. Aklına birinci gelen şey, “Ben mecnun değilim” yahut “Yaşadıklarımı birine anlatırsam bana mecnun derler” fikri. Psikiyatrist yahut psikoloğa gitmek sizi meczup yapmaz. Aksine bunları ertelemek, bastırmak yahut kendince tahlil yolları aramak, sizi ortasından çıkılmaz bir girdaba sürükler. Her işin bir uzmanı olduğu üzere ruh sıhhati konusunda da uzmana güvenmek gerekir. Resen geçeceği fikri yanlıştır. Ertelenen, yok sayılan, bastırılan problemler ileride karşımıza çığ üzere büyümüş olarak çıkacaklardır.
Osmanlı’da ruhsal sıhhate yönelik uygulamalar
Osmanlı devrinde “bîmâristân, bîmârhâne, şifâhâne yahut dârüşşifâ” denilen hastaneler yapılmıştır. Ruhsal sıhhat ve bedensel sıhhat içindeki bağlantıyı yeterli bilen cetlerimiz, farklı prosedür ve teknikler ile hastaların sıhhatlerine kavuşmaları için büyük uğraş harcamışlar ve çalışmalarını titizlik ile sürdürmüşlerdir. Binaların imaline verdikleri kıymeti, bu hastanelerde çalışacak olan doktorları seçerken de göstermişler ve burada çalışacak tabiplere de belli kurallar getirmişlerdir. Haseki Sultan’a ilişkin 1551 tarihindeki vakfiyede dârüşşifânın yönetimi ve tabiplerin hastalara yaklaşımı konusunda şu kriterler konulmuştur: “Doktorlar hastalara karşı serin kalpli, ahlâklı, hoş huylu, kaygıdan uzak, samîmi, şefkatli, hastaya hoş davranan beşerler olmalı.”
Bu kurallar günümüzde de geçerli olmakla birlikte, hastaya gerçek yaklaşım da bu türlü olmalıdır. Zira kalpleri kırık, gönülleri yorgun olan hastalara şifâ seyahatinde yoldaş olabilecek bireylerin “naif” davranmaları kıymetlidir.
Günümüzde insanların göz gerisi ettiği bir şey var: İnsan “ruhsal olarak” hastalanınca, artık onu hasta kabul edenler, “bir şeyden anlamaz, mecnun, aklını kaçırmış” üzere sıfatları lâyık bakılırsarek bu durumdaki şahısların de kendileri üzere nefes alıp veren birer insan olduğunu unutmak…
Hastanede stajımı yaparken, hastalardan bir tanesi yanıma gelip sigara istedi. Ben de kendisine kibar bir biçimde sigara içmediğimi söylemiş oldum. Yanımda bulunan ve benim üzere stajyer olan arkadaş, bana dönüp, “Deli işte, niçin muhatap alıp yanıt veriyorsun ki?” demişti. Ben de kendisine, “O da senin üzere bir insan! Tek farkı, onun içeride, senin dışarıda olman!” halinde yanıt vermiştim. Ruh sıhhati alanında çalışacak bireylerin, Osmanlı vaktindeki kriterlere sahip olduğu üzere, hastalara karşı serin kalpli, ahlâklı, hoş huylu, telaştan uzak, samîmi, şefkatli ve hastaya hoş davranan beşerler olmaları hem mesleksel açıdan, tıpkı vakitte hastaya faydalı olması bakımından değerlidir. Bu meslekte başarılı olmanın sırrı, kişinin evvel kendisini, daha sonra başka insanları sevmesi ve hürmet göstermesidir. Sevgi ve hürmet olmadan yapılan hiç bir iş yarar getirmez, insanın sırtına yalnızca yük olur.
Osmanlı periyodunda hastalara verilen bedelin bir öteki örneği de şöylekidir: Beyazıt Külliyesi’nde, akıl hastalarına mahsus kısımda “kırk” akıl hastasına “yüz elli” hasta bakıcı hizmet vermiştir. (Şeker, 1987)
Osmanlı devrindeki ruhsal sıhhat uygulamalarında mimari, tabiat, aroma terapi, sağlıklı beslenme ve müzikten faydalanılmıştır. Evliya Çelebi, Edirne’de bulunan dârüşşifânın mimarî özelliklerinden şu biçimde bahsetmiştir: “Sekiz kemer altında birer kış odası vardır. Her odada yer alan ikişer pencerenin biri odanın haricinde olan ağaçlıklı, gülistan ve sünbülistanlı olan baharistan bağına bakarken, başkası büyük kubbenin ortasındaki büyük havuzun fıskiye ve şadırvanına bakar.”
Bu dârüşşifâdaki odalarda, her türlü hastalığa yakalanmış beşerler, sınıf gözetmeksizin (zengin, fakir, yaşlı ve gençler) tedavi edilmekteydi. Ayrıyeten hastaların tabiatına bakılırsa tedaviler uygulanmaktaydı; kış günlerinde ateş yakılıp kuş tüyü yataklar, yorganlar ve ipekli yastıklarda hastalara hizmet sunuluyordu. Bahar mevsiminde ise yasemin, gül-i nesrin, şebboy, karanfil, reyhan, lâle, menekşe, erguvan, şakayık, nergis, sümbül ve safran üzere çeşitli çiçekler verilirdi.
Akıl hastalarına ve başka hastalara Keykavus mutfağından, hastanın kaygısına göre, keklik, sülün, güvercin, üveyik, kaz, ördek ve bülbül üzere kuşları avcılar getirir, bu kuşlar hastanın istek ve isteğine göre pişirilip hastaya ikram edilirdi. (Evliya Çelebi, 2006)
Osmanlı tabiplerinin, ruhsal problemleri olan hastaların şifâ bulmaları için uyguladıkları tedavilerden bir tanesi de müzik ile tedavidir. Müzik ile tedavi usulünü en çok uygulayan medeniyetler, Osmanlı ve Selçuklu’dur. Sultan İkinci Bayezid’in, Edirne’de, 1488 yılında yaptırdığı dârüşşifâ da hastalara su sesi ve müzik ile tedavi yapılmasını emrettiği bilinmektedir.
Evliya Çelebi, zihni açma, hâfıza ve hatırlamayı güçlendirmede İsfehan; çok hareketli ve heyecanlı hastaları sakinleştirmede Rehavî; külfetli, karamsar, sakin ve neşesiz hastalara da Kûçî mâkâmlarının âlâ geldiğini Seyahatnâme’sinde yazmıştır.
Sağlıklı günler dilerim…
RUH sıhhati, bireyin kendisi ve etrafı ile ahenk ortasında olmasıdır. Ruh sıhhatinin bozulması ise, “biliş, his ve aksiyonlarda meydana gelen tutarsızlık, uyumsuzluk ve aşırılık durumu” olarak söz edilir.
Burada bahsedilen tutarsızlık, uyumsuzluk ve aşırılığın bir hastalık olarak kabul edilebilmesi için durumun daima olması, günlük hayatın işleyişini ve kişilerarası bağlantıları gözle görülür bir biçimde bozması gerekir. Kişinin etrafındaki beşerler ile daima tartışması üzere…
Örneğin aşırılık durumu, kişinin sevgisini ve öfkesini gösterirken hislerini azamî yaşamasıdır. Ya da tutarsızlık, mesela bir şahıstan bahsederken onu göklere çıkartıp biraz daha sonra yerin tabanına sokması üzere bir durumdur.
Ruhumuz da tıpkı vücudumuz üzere hastalanır ve düzgünleşir. Vücudun hastalanması nasıl olağan bir durum ise, ruhun hastalanması da olağandır. Ruh ve vücut bir bütündür ve istikrar içerisinde çalışır. İstikrar bozulmaya başlayınca, ruhsal ve fizikî hastalıklar baş gösterir.
“Sağlıklı olmak” deyince insanın aklına birinci gelen şey vücut sıhhatidir. “Ruh sağlığı” yahut “ruhsal bozukluk” denildiğinde ise insanın aklına “delilik” yahut “akıl hastalığı” tarifi geldiği için beşerler ruh sıhhati uzmanlarına başvurmaktan çekinmektedirler. Tansiyon hastalığı olan bir kimse hastalığını gizlemezken, tasa, depresyon, bipolar yahut bordeline hastalar, hastalıklarını gizliyorlar. Hasta olmayı kendi kabahatleri yahut bir eksiklikmiş üzere düşünüyorlar. Toplumdan dışlanacakları ve iş bulamayacakları fikri ile bu hastalıklarını toplumdan gizlemek zorunda olduklarını söylüyorlar.
Kalbinde sorun olan bir kimse çekinmeden doktora gidip yardım isteyebiliyor. Bu durum toplumda olağan bir durum olarak karşılanırken, ruhsal olarak külfet yaşayan bir kişinin bunu lisana getirmesi, yardım talep etmesi o kadar kolay olmuyor. Zira evvela kendisi bunun bir hastalık olduğunu kabul etmekte zorlanıyor. Aklına birinci gelen şey, “Ben mecnun değilim” yahut “Yaşadıklarımı birine anlatırsam bana mecnun derler” fikri. Psikiyatrist yahut psikoloğa gitmek sizi meczup yapmaz. Aksine bunları ertelemek, bastırmak yahut kendince tahlil yolları aramak, sizi ortasından çıkılmaz bir girdaba sürükler. Her işin bir uzmanı olduğu üzere ruh sıhhati konusunda da uzmana güvenmek gerekir. Resen geçeceği fikri yanlıştır. Ertelenen, yok sayılan, bastırılan problemler ileride karşımıza çığ üzere büyümüş olarak çıkacaklardır.
Osmanlı’da ruhsal sıhhate yönelik uygulamalar
Osmanlı devrinde “bîmâristân, bîmârhâne, şifâhâne yahut dârüşşifâ” denilen hastaneler yapılmıştır. Ruhsal sıhhat ve bedensel sıhhat içindeki bağlantıyı yeterli bilen cetlerimiz, farklı prosedür ve teknikler ile hastaların sıhhatlerine kavuşmaları için büyük uğraş harcamışlar ve çalışmalarını titizlik ile sürdürmüşlerdir. Binaların imaline verdikleri kıymeti, bu hastanelerde çalışacak olan doktorları seçerken de göstermişler ve burada çalışacak tabiplere de belli kurallar getirmişlerdir. Haseki Sultan’a ilişkin 1551 tarihindeki vakfiyede dârüşşifânın yönetimi ve tabiplerin hastalara yaklaşımı konusunda şu kriterler konulmuştur: “Doktorlar hastalara karşı serin kalpli, ahlâklı, hoş huylu, kaygıdan uzak, samîmi, şefkatli, hastaya hoş davranan beşerler olmalı.”
Bu kurallar günümüzde de geçerli olmakla birlikte, hastaya gerçek yaklaşım da bu türlü olmalıdır. Zira kalpleri kırık, gönülleri yorgun olan hastalara şifâ seyahatinde yoldaş olabilecek bireylerin “naif” davranmaları kıymetlidir.
Günümüzde insanların göz gerisi ettiği bir şey var: İnsan “ruhsal olarak” hastalanınca, artık onu hasta kabul edenler, “bir şeyden anlamaz, mecnun, aklını kaçırmış” üzere sıfatları lâyık bakılırsarek bu durumdaki şahısların de kendileri üzere nefes alıp veren birer insan olduğunu unutmak…
Hastanede stajımı yaparken, hastalardan bir tanesi yanıma gelip sigara istedi. Ben de kendisine kibar bir biçimde sigara içmediğimi söylemiş oldum. Yanımda bulunan ve benim üzere stajyer olan arkadaş, bana dönüp, “Deli işte, niçin muhatap alıp yanıt veriyorsun ki?” demişti. Ben de kendisine, “O da senin üzere bir insan! Tek farkı, onun içeride, senin dışarıda olman!” halinde yanıt vermiştim. Ruh sıhhati alanında çalışacak bireylerin, Osmanlı vaktindeki kriterlere sahip olduğu üzere, hastalara karşı serin kalpli, ahlâklı, hoş huylu, telaştan uzak, samîmi, şefkatli ve hastaya hoş davranan beşerler olmaları hem mesleksel açıdan, tıpkı vakitte hastaya faydalı olması bakımından değerlidir. Bu meslekte başarılı olmanın sırrı, kişinin evvel kendisini, daha sonra başka insanları sevmesi ve hürmet göstermesidir. Sevgi ve hürmet olmadan yapılan hiç bir iş yarar getirmez, insanın sırtına yalnızca yük olur.
Osmanlı periyodunda hastalara verilen bedelin bir öteki örneği de şöylekidir: Beyazıt Külliyesi’nde, akıl hastalarına mahsus kısımda “kırk” akıl hastasına “yüz elli” hasta bakıcı hizmet vermiştir. (Şeker, 1987)
Osmanlı devrindeki ruhsal sıhhat uygulamalarında mimari, tabiat, aroma terapi, sağlıklı beslenme ve müzikten faydalanılmıştır. Evliya Çelebi, Edirne’de bulunan dârüşşifânın mimarî özelliklerinden şu biçimde bahsetmiştir: “Sekiz kemer altında birer kış odası vardır. Her odada yer alan ikişer pencerenin biri odanın haricinde olan ağaçlıklı, gülistan ve sünbülistanlı olan baharistan bağına bakarken, başkası büyük kubbenin ortasındaki büyük havuzun fıskiye ve şadırvanına bakar.”
Bu dârüşşifâdaki odalarda, her türlü hastalığa yakalanmış beşerler, sınıf gözetmeksizin (zengin, fakir, yaşlı ve gençler) tedavi edilmekteydi. Ayrıyeten hastaların tabiatına bakılırsa tedaviler uygulanmaktaydı; kış günlerinde ateş yakılıp kuş tüyü yataklar, yorganlar ve ipekli yastıklarda hastalara hizmet sunuluyordu. Bahar mevsiminde ise yasemin, gül-i nesrin, şebboy, karanfil, reyhan, lâle, menekşe, erguvan, şakayık, nergis, sümbül ve safran üzere çeşitli çiçekler verilirdi.
Akıl hastalarına ve başka hastalara Keykavus mutfağından, hastanın kaygısına göre, keklik, sülün, güvercin, üveyik, kaz, ördek ve bülbül üzere kuşları avcılar getirir, bu kuşlar hastanın istek ve isteğine göre pişirilip hastaya ikram edilirdi. (Evliya Çelebi, 2006)
Osmanlı tabiplerinin, ruhsal problemleri olan hastaların şifâ bulmaları için uyguladıkları tedavilerden bir tanesi de müzik ile tedavidir. Müzik ile tedavi usulünü en çok uygulayan medeniyetler, Osmanlı ve Selçuklu’dur. Sultan İkinci Bayezid’in, Edirne’de, 1488 yılında yaptırdığı dârüşşifâ da hastalara su sesi ve müzik ile tedavi yapılmasını emrettiği bilinmektedir.
Evliya Çelebi, zihni açma, hâfıza ve hatırlamayı güçlendirmede İsfehan; çok hareketli ve heyecanlı hastaları sakinleştirmede Rehavî; külfetli, karamsar, sakin ve neşesiz hastalara da Kûçî mâkâmlarının âlâ geldiğini Seyahatnâme’sinde yazmıştır.
Sağlıklı günler dilerim…