Psikoloji biliminde zihne istemeden gelen rahatsız edici fikir, istek, hayal, his takıntıları (obsesyon) ve bunların getirdigi badireyi azaltmak için yine yeniden kimi davranışlar yahut zihinsel süreçler yapma (kompulsiyon) biçiminde belirtilerle giden rahatsızlığa obsesif kompulsif bozukluk ismi verilir. Rahatsızlık isminden da anlaşılabileceği üzere obsesyon ve kompülsiyon ismi verilen iki belirtiden oluşur.
Bu rahatsızlıkta tekrar yine aklımıza gelen ve sorun yaratan fikir, hayal, his yahut istekler (obsesyonlar yahut takıntılar) ya da tıpkı şeyi uzun müddetlerle ve tekrar yeniden yapmaktan kendini alamama vardır (kompülsiyon yahut zorlantı). Bu rahatsızlığı olan bireylerin kimilerinde bu kanılar, istekler ve hayallerin şahsen kendisi kişi için kabul edilemez nitelikli mevzulardadir (örnegin berbat yasak fikir yahut istekler, dine karşıt kanılar, şahsa aksi gelen cinsel his yahut istekler gibi) bir kısmında ise asıl sorun takıntının kendisi olmaktan hayli onun yol açacagı sonuçlarla ilgilidir (örnegin kirlilik bulaşması, kapıyı açık bıraktım, elektirikli aletleri kapatmayı unuttum gibi).
Rahatsızlığın Temel özellikleri ve Belirtileri
Obsesyon (takıntı-saplantı): Devamlılık gösteren, tekrar yeniden zihninize giren niyetler, hayaller, istekler yahut sık sık ortaya çıkan rahatsız edici kaygılardır. Bilhassa istemeden hatta birtakım durumlarda aklımıza gelmemesi için özel olarak uğraşmamıza karşın aklımıza bizatihi gelirler yahut muhakkak durumlar ve ortamlarda zaten ortaya çıkarlar ve çoğunlukla külfete yol açarlar. Obsesyon (takıntı-saplantı) ismini verdiğimiz bu telaşların içeriği bireyden bireye değişmekle birlikte ana temalar; kirlilik bulaşması (kirlenme yahut hastalık bulaşması), cinsellik (cinsel olarak yasak utandırıcı bir şey düşünme, isteme, hayal etme), saldırganlık yahut kazaya yol açma (etrafa ziyan verici bir şeyler yapma gibi) ve dini mevzulardır (ayıp ya da günah bir şey düşünme, isteme, hayal etme). Örneğin: “bulaşma oldu mu, kir var mı? sanki kapıyı kapattım mı? ütünün fişini çektim mi? birine ziyan verebilir miyim? farkında olmadan yapmış olabilir miyim? bir şey düştü mü? eksiklik var mı? … istedim mi? Istiyor muyum? … kazaya yol açabilir miyim? … tam oldu mu? … tam anladım mı? Bu fikirlerin, istek, hayal ve telaşların aklımıza gelmesi size sorumluluk da yükler; aklınıza bu biçimde bir şey gelmiş olması niçiniyle tedbir almadıkça içiniz rahat etmez. Kaygıları bir biçimde yatıştırıp denetim edene kadar, ya da temizleyene kadar, zıt ve rahatsız edici niyetler olumlu bir niyet gelinceye kadar ya da kendinizi rahatlatacak bir niyete ulaşıncaya dek sürer masraf. Kişi obsesyonun yol açtığı soruların karşılığını ne yaparsa yapsın gönül rahatlığıyla veremez. Giderek bütün hayatı tasaları düşünme, temizleme yahut denetim etme ile geçmeye başlar.
Zorlantılar (Kompulsiyon) yahut ritüeller: birçok vakit çok yahut mantıksız bulmasına karşın kişinin yapmaktan kendini alamadığı yinelayıcı davraışIardır. El yıkama, silme, kapıyı denetim etme, musluğu denetim, donüp yeniden bakma, diğerine sorma, birebir niyet yahut istek akla gelmeden hareketi yine yapma yahut muhakkak sayıda birtakım hareketleri yenidenlama yahut zihinsel süreçler sayı sayma, dua etme, karşıtını söyleme, rahatlatıcı sözler yinelama, mevzuyu zihinde tekrar canlandırarak inceleme, mevzu üzerinde düşünerek tahlil etme, soruya karşılık bulmaya çalışma üzere. Temizleme, denetim etme, hareketleri yenidenlama üzere kompulsiyonlar-zorlantılar (yapmak zorunda hissettiginiz, yapınca derdinizi azaltan hareketler) badireyi azaltmanın tek yolu üzere gorünmekle birlikte bütün vaktinizi işgal eder. Obsesif kompulsif rahatsızlığı olan pek fazlaca kişi bu fikirlerin ve yaptıkları davranışIarın anlamsız ve gereksiz olduğunu bilmekle birlikte kendilerine mahzur olamazlar. Bu rahatsızlığı olan birtakım şahıslar ise (özellikle de çocuk ve ergenlerin bir kısmı) yaptıklarını manalı ve gerekli görürler. bu biçimde şahıslar kendi istekleriyle tedaviye başvurmazlar. Bu kümedeki bireylerin rahatsızlığı “içgorüsü olmayan tip obsesif kompülsif bozukluk” ismini alır.
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Alt Tipleri
Otonom Obsesyonlar
– Agresyon yahut ziyan verme obsesyonları;
Küçük çocuklar, yaşlılar yahut sevilen kişi ve akrabalara ziyan verme
– Seksüel obsesyonlar;
Toplum ortasında beğenilen karşılanmayacak seksüel bir davranış, uygunsuz partnerlerle cinsel bağ imgeleri.
– Günah obsesyonları;
Dini toplantı ya da ortamlarda küfür etme, ibadet ederken dine ters niyetler, imgeler.
Reaktif Obsesyonlar
– Kirlilik, Bulaşma
– Yanlışlık yapma kuşkusu (obsesyonu) ve Denetim
Öbür
–Eksiklik yarımlık hissi, bilme ihtiyacı
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Tedavisi
OKB tedavisinde tesiri kanıtlanmış olan davranışçı tedaviler ve bilişsel davranışçı tedavi biçimleri bulunmaktadır. Bilişsel davranışçı metotlarla obsesyon (takıntı) ve bilişsel kaçınmalarla bilişsel seviyede çalışılırken, ayrıyeten davranışsal ritüeller (kompulsiyonlar) davranış deneyleri ve maruz bırakma, yüzleştirme üzere tekniklerle dışsal kaçınmalarla çalışılır. Belirtilerin şiddetine bakılırsa psikoterapi ilaçla tedavi ile bir arada (kombine tedavi) tercih edilebilir.
Bu rahatsızlıkta tekrar yine aklımıza gelen ve sorun yaratan fikir, hayal, his yahut istekler (obsesyonlar yahut takıntılar) ya da tıpkı şeyi uzun müddetlerle ve tekrar yeniden yapmaktan kendini alamama vardır (kompülsiyon yahut zorlantı). Bu rahatsızlığı olan bireylerin kimilerinde bu kanılar, istekler ve hayallerin şahsen kendisi kişi için kabul edilemez nitelikli mevzulardadir (örnegin berbat yasak fikir yahut istekler, dine karşıt kanılar, şahsa aksi gelen cinsel his yahut istekler gibi) bir kısmında ise asıl sorun takıntının kendisi olmaktan hayli onun yol açacagı sonuçlarla ilgilidir (örnegin kirlilik bulaşması, kapıyı açık bıraktım, elektirikli aletleri kapatmayı unuttum gibi).
Rahatsızlığın Temel özellikleri ve Belirtileri
Obsesyon (takıntı-saplantı): Devamlılık gösteren, tekrar yeniden zihninize giren niyetler, hayaller, istekler yahut sık sık ortaya çıkan rahatsız edici kaygılardır. Bilhassa istemeden hatta birtakım durumlarda aklımıza gelmemesi için özel olarak uğraşmamıza karşın aklımıza bizatihi gelirler yahut muhakkak durumlar ve ortamlarda zaten ortaya çıkarlar ve çoğunlukla külfete yol açarlar. Obsesyon (takıntı-saplantı) ismini verdiğimiz bu telaşların içeriği bireyden bireye değişmekle birlikte ana temalar; kirlilik bulaşması (kirlenme yahut hastalık bulaşması), cinsellik (cinsel olarak yasak utandırıcı bir şey düşünme, isteme, hayal etme), saldırganlık yahut kazaya yol açma (etrafa ziyan verici bir şeyler yapma gibi) ve dini mevzulardır (ayıp ya da günah bir şey düşünme, isteme, hayal etme). Örneğin: “bulaşma oldu mu, kir var mı? sanki kapıyı kapattım mı? ütünün fişini çektim mi? birine ziyan verebilir miyim? farkında olmadan yapmış olabilir miyim? bir şey düştü mü? eksiklik var mı? … istedim mi? Istiyor muyum? … kazaya yol açabilir miyim? … tam oldu mu? … tam anladım mı? Bu fikirlerin, istek, hayal ve telaşların aklımıza gelmesi size sorumluluk da yükler; aklınıza bu biçimde bir şey gelmiş olması niçiniyle tedbir almadıkça içiniz rahat etmez. Kaygıları bir biçimde yatıştırıp denetim edene kadar, ya da temizleyene kadar, zıt ve rahatsız edici niyetler olumlu bir niyet gelinceye kadar ya da kendinizi rahatlatacak bir niyete ulaşıncaya dek sürer masraf. Kişi obsesyonun yol açtığı soruların karşılığını ne yaparsa yapsın gönül rahatlığıyla veremez. Giderek bütün hayatı tasaları düşünme, temizleme yahut denetim etme ile geçmeye başlar.
Zorlantılar (Kompulsiyon) yahut ritüeller: birçok vakit çok yahut mantıksız bulmasına karşın kişinin yapmaktan kendini alamadığı yinelayıcı davraışIardır. El yıkama, silme, kapıyı denetim etme, musluğu denetim, donüp yeniden bakma, diğerine sorma, birebir niyet yahut istek akla gelmeden hareketi yine yapma yahut muhakkak sayıda birtakım hareketleri yenidenlama yahut zihinsel süreçler sayı sayma, dua etme, karşıtını söyleme, rahatlatıcı sözler yinelama, mevzuyu zihinde tekrar canlandırarak inceleme, mevzu üzerinde düşünerek tahlil etme, soruya karşılık bulmaya çalışma üzere. Temizleme, denetim etme, hareketleri yenidenlama üzere kompulsiyonlar-zorlantılar (yapmak zorunda hissettiginiz, yapınca derdinizi azaltan hareketler) badireyi azaltmanın tek yolu üzere gorünmekle birlikte bütün vaktinizi işgal eder. Obsesif kompulsif rahatsızlığı olan pek fazlaca kişi bu fikirlerin ve yaptıkları davranışIarın anlamsız ve gereksiz olduğunu bilmekle birlikte kendilerine mahzur olamazlar. Bu rahatsızlığı olan birtakım şahıslar ise (özellikle de çocuk ve ergenlerin bir kısmı) yaptıklarını manalı ve gerekli görürler. bu biçimde şahıslar kendi istekleriyle tedaviye başvurmazlar. Bu kümedeki bireylerin rahatsızlığı “içgorüsü olmayan tip obsesif kompülsif bozukluk” ismini alır.
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Alt Tipleri
Otonom Obsesyonlar
– Agresyon yahut ziyan verme obsesyonları;
Küçük çocuklar, yaşlılar yahut sevilen kişi ve akrabalara ziyan verme
– Seksüel obsesyonlar;
Toplum ortasında beğenilen karşılanmayacak seksüel bir davranış, uygunsuz partnerlerle cinsel bağ imgeleri.
– Günah obsesyonları;
Dini toplantı ya da ortamlarda küfür etme, ibadet ederken dine ters niyetler, imgeler.
Reaktif Obsesyonlar
– Kirlilik, Bulaşma
– Yanlışlık yapma kuşkusu (obsesyonu) ve Denetim
Öbür
–Eksiklik yarımlık hissi, bilme ihtiyacı
Obsesif Kompulsif Bozukluğun Tedavisi
OKB tedavisinde tesiri kanıtlanmış olan davranışçı tedaviler ve bilişsel davranışçı tedavi biçimleri bulunmaktadır. Bilişsel davranışçı metotlarla obsesyon (takıntı) ve bilişsel kaçınmalarla bilişsel seviyede çalışılırken, ayrıyeten davranışsal ritüeller (kompulsiyonlar) davranış deneyleri ve maruz bırakma, yüzleştirme üzere tekniklerle dışsal kaçınmalarla çalışılır. Belirtilerin şiddetine bakılırsa psikoterapi ilaçla tedavi ile bir arada (kombine tedavi) tercih edilebilir.